Ocak 21, 2013

Lojistikte Jenerik Markalar


Türk Dil Kurumu’nun web sayfasındaki Büyük Türkçe
Sözlük’te (1) 616.767 söz varlığı bulunmasına karşın, günde ortalama 400 kelime
ile konuşuyormuşuz.(2)

Bazı markaları, “isim” veya “bir işi anlatmak” için
kullanıyoruz. Bir marka, eğer temsil ettiği ürünün adı olarak kullanıyorsa, bu
markaya jenerik marka (genericized trademarks)
denir.

Kâğıt mendil
için “SELPAK”, tıraş bıçağı için “JİLET”, arazi
aracı için “CİP”, çok sık giydiğimiz mavi renkli pantolon için
KOT”, para çekme makinası için “BANKAMATİK”, sakız
için “CİKLET”, yapışkan not kağıdı için “POST-IT”,
yanmaz tava için “TEFLON”, yapıştırıcı için “UHU”,
soğuk günlerde giymek için “POLAR”, suyu sıcak veya soğuk tutan
eşya için “TERMOS”, içinde yıkanırken keyif aldığımız ufak havuz
için “JAKUZİ” ve sıkıştırılmış talaştan yapılan tahta için
SUNTA” ilk aklıma gelen ve sık kullandığım isimlerdir. Bazı
jenerik markalar ise bir işi anlatmak için kullanılır. Örneğin; annem hala
evi cifledim” der.

Bu jenerik
markaları, alışkanlıktan dolayı farkında olmadan mı yoksa markanın gücünün
etkisi ile mi kullanıyoruz?

Jenerik
markaları, isim veya fiil olarak kullanmak dilbilgisi bakımından doğru mu? Bu
konunun uzmanı değilim ve ben de bazı jenerik markaları günlük hayatımda
kullanıyorum.

Lojistikte jenerik markalar var
?
Dorse ve spanzet kelimelerini, lojistikte özellikle karayolu
taşıma faaliyetlerindeki günlük konuşmalarımızda ve hatta yazışmalarımızda çok
sık kullanıyoruz. Bu iki kelime, jenerik markadır.
LODER
Lojistik Terimler Sözlüğü’ne göre Türkiye'ye ithal edilen(3) ilk yarı römork
olan DORSEY (4) markasından gelen Dorse, yarı römork için
kullanılıyor.
SpanSet(5) markasından gelen Spanzet ise
yüklerin araç üstünde güvenli şekilde durmasını sağlayan gergi kayışları için
kullanılmaktadır.
Öte yandan; lojistikte günlük işlerimiz sırasında
konuşurken veya yazarken kullandığımız jenerik markaların, resmi dokümanlarda
kullanılması doğru mu?
DORSE kelimesi, ilk
olarak 16 Aralık 1985 tarihli 18960 Sayılı Resmi Gazete’de “Çay İşletmeleri
Genel Müdürlüğü İstanbul Çay Paketleme Fabrikası Müdürlüğü’nün “2 adet TIR için
yarı römork (DORSE) yapım” ihalesinde kullanılmış ve dorse
kelimesi, 06 Ocak 2013 tarihine kadar Resmi Gazete’de 168 kere yer
almış.

T.C. Milli Eğitim Bakanlığı’nın  tarafından hazırlanan “MEGEP –
Ulaştırma Hizmetleri Karayolu Taşımacılığı / 2” dokümanının 27. Sayfasındaki
resmin altında “Tır dorsesi yükleme planı” yazılıdır. Oysa, bu
dokümanın 7. sayfasında “1970‘li yıllarda kara yolu taşımacılığının gelişmesiyle
Türk taşımacıların filolarına giren ilk araç olan Amerikan yapımı “dorsey
trailers
” markalı semi-treylerden esinlenerek ‘treyler’ ismi ortaya çıkmış
ve söylenişi bakımında kolay olması nedeniyle nakliye sektöründe yaygın olarak
kabul görmüştür.” diye belirtilmiştir. Ayrıca; “MEGEP – Ulaştırma Hizmetleri
Kombine Taşımacılık” dokümanının 11. sayfasında, dorse kelimesi
kullanılmıştır.

Mesleki Yeterlilik Kurumu tarafından hazırlanan ve 14 Kasım
2010 tarihinde 27759 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan  “Ulusal Meslek Standardı
– Liman Operasyon Elemanı” dokümanında “DORSE: Çekiciye bağlanan ve yük
taşımaya yarayan lastik tekerlekli ekipman” olarak tanım yapılmış ve “ Yükün
yükleneceği nakliye aracının dorsesinin (kasa, damper vb.) uygunluğunu kontrol
eder.” diye görev tanımı yazılmıştır.

Büyük Türkçe Sözlük’te Dorse,
“Kara taşıma araçlarındaki kasa” ve İngilizcesi “dorsal(6)” yazılıdır.
Öte yandan; dorsal kelimesinin Türkçesi, “balık sırtı ve sırt yüzgeci” olmalıdır
(7) .Aynı sözlükte; treyler, “traktör veya kamyonlara, genellikle yük
taşımalarını sağlamak için takılan araba” ve römork, “Başka bir taşıt
tarafından çekilen motorsuz taşıt” olarak tanımlanır.

Alışkanlık ve markanın
gücünün etkisi ile jenerik markaları kullanıyoruz. Aslında; bu markaları
yaratanları tebrik etmek gerekir.

Lojistikteki kelimelerin çoğu yabancı dil
kökenlidir. Örneğin(8); Fransızca kökenli depo, lojistik, kamyon ve kamyonet;
Farsça kökenli ambar ve Arapça kökenli sevkiyat ve nakliye kelimeleri, benim
aklıma gelenlerdir.

Ben, lojistik kapsamında konuşurken veya yazarken yabancı
kökenli kelimeleri kullanıyorum ama jenerik markaları kullanmamaya
çalışıyorum.

Resmi dokümanlarda ve lojistik ile ilgili günlük konuşma ve
yazışmalarda, jenerik kelimeler yerine doğru kelimelerin kullanılmasını tavsiye
ederim.

Lojistik akademisyenlerimiz, TDK ile birlikte çalışarak hem Büyük
Türkçe Sözlük’te yer alan lojistik terimleri ile ilgili hataları
düzeltebilir
, jenerik markaları temizleyebilir ve
mümkün olduğu kadar lojistik ile ilgili Türkçe kelimeler
üretilebilir
(örneğin: “Computer” kelimesi yerine “Bilgisayar” kelimesi
kullanılıyor).

Saygılarımla.
Oruç KAYA
O2 Lojistik Yönetim
Danışmanlık

(1) http://www.tdkterim.gov.tr/bts/ <http://www.tdkterim.gov.tr/bts/>

(2) http://www.olay.com.tr/haber/bursa-bolge/gunde-400-kelime-ile-konusuyoruz-24907.html <http://www.olay.com.tr/haber/bursa-bolge/gunde-400-kelime-ile-konusuyoruz-24907.html>
, Ankara Üniversitesi
Tömer Bursa Şubesi Türkçe Bölüm Başkanı Halil Çağlar, 27 Eylül 2009, 77. Dil
Bayramı

(3)
http://nazmiozcan.blogspot.com/
<http://nazmiozcan.blogspot.com/> ,
Türkiye’de Nakliyenin Dünü ve Bugünü, 16 Nisan 2008, “Türk nakliye firmaları,
1968 – 1969 yıllarında Batı Avrupa ülkelerine taşımalara başlamıştır. Orhan
Hakkı Sertel, 1969 senesinde CONTINENTAL EXPORT TURK A.S. (CONTEX A.S.)
şirketini kurarak Mack marka cekici ve Dorsey marka frigorifik treylerler ithal
etmiştir.”

(4) http://dorseytrailer.net/

(5) http://www.spanset.com/

(6) Dorse olarak
kullanılan yarı römorkun İngilizcesi, “semi-trailer”

(7) http://oxforddictionaries.com/definition/english/dorsal
 
(8) www.tdk.gov.tr <http://www.tdk.gov.tr>



Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir