Dünya sağlık örgütü WHO’nun raporuna göre karayolu trafiği Avrupa’da her üç kişiden birinin sağlığının bozulmasına yol açıyor. İnsanlar daha fazla stres hormonu salgılıyor, daha yüksek bir tansiyona sahip oluyorlar. Trafik gürültüsü iş verimliliğini de düşürüyor, çocukların öğrenme sürecini engelliyor, insanların yaşam kalitesi azalıyor.
Tüm bu olumsuzları dikkate alan Avrupa Komisyonu, uzun bir süredir değişmeyen gürültü emisyon sınır değerlerinin yeniden belirlenmesine yönelik çalışmalara odaklanmış durumda. Ama yine de sürecin yavaş ilerlediği belirtiliyor. Avrupa Komisyonu, 2014 ila 2017 yılı arasında otomobiller ve hafif ticarilerin çıkardığı gürültünün 4 desibel, römorklar ile otobüslerin gürültü seviyesinin ise 3 desibel azaltılmasını hedefliyordu. 3 desibellik bir azalma, trafik gürültüsünün yarıya inmesi demek.
Avrupa Komisyonu’nun bir önerisi de 2019 yılı sonrasında belirlenecek gürültü standartlarına uyumlu olmayan araçların satışlarına sınırlama getirilmesi.
Oluşturulacak yeni standartların uygulanması için öngörülen tarih de 2020. Tüm ticari araç sınıfları için daha düşük gürültü düzeyi öngörecek yeni düzenlemeler için yeni test ve ölçüm yöntemleri de geliştiriliyor. Yeni dönemde ultra sessiz lastikler, geliştirilmiş aerodinamik yapı, elektrikli ve hibrit çözümler, star stop vb. teknolojiler ile gürültü seviyesinin aşağı çekilmesi bekleniyor. Gürültü seviyesinin aşağıya çekilmesine otomotiv ürünleri üretiminde kullanılacak yeni malzemelerin de katkısı olması bekleniyor. Gerçekleştirilecek iyileştirmeler ve geliştirmelerin avantajlarının ise 2030 yılından sonra ortaya çıkacağı ifade ediliyor.
Gündemdeki çalışmalar
Ticari araçların motor ve sistemlerinden yayılan ses ve titreşimler, yükleme ve boşaltma sırasında oluşan sesler, soğutucu ünitelerin çalışma sesi, son dönemin önemli inceleme alanlarından biri. Karayolundan geçen araç miktarı, yolun eğimi, seyir sürati, dur-kalkların gürültü oluşumuna etkileri detaylı bir şekilde ele alınıp değerlendiriliyor.
Çalışmaların amacı; araçların kullanımı sırasında çevreye yaydıkları gürültünün azaltılması. Buna yönelik olarak çöp toplama, yol süpürme, vidanjör, kombine temizleme gibi kamu hizmeti araçları ile mikser, damperli kamyon gibi inşaat araçları ile dağıtım araçlarının gerek yükleme-boşaltma gerek seyir esnasında ortaya çıkaracağı gürültünün standartlarının belirlenmesine ve bu standartlara yönelik ölçüm metotları üstüne çalışılıyor. Bu da ölçüm, ürün ve malzeme testleri, belgelendirme, uygunluk kontrolleri alanında yeni uygulamaların yeni mühendislik çözümlerinin geliştirilmesinin önünü açacak ve iş alanları ve testcil giderlerinin artmasına neden olacak. Farklı pazarlardaki koruma artarken pazarlara giriş zorlaşabilecek.
Konu başta Avrupa ve Kuzey Amerika’da olmak üzere şehirlerin büyümesi ve aynı anda çalışan araç sayısının artmasına bağlı olarak dikkatle takip ediliyor.
Yükleme ve boşaltma sırasında insan huzuru, rahatı ve dikkatini etkilemeyecek şekilde, araçların oluşturduğu gürültünün 72 desibel seviyesini aşmaması standart olarak benimsenme yolunda. Bu konuya dikkat çeken DAF yeni dağıtım kamyonlarında bu standardı yakaladı.
Gelişmeler
Son yirmi yılda araçların çevreye yaydıkları egzoz emisyonları azaltılırken, gürültü seviyesinde de iyileşmeler sağlandı. Bu sürede motor ve aktarma organlarının çalışma gürültüsü önemli ölçüde azaldı. Lastiklerin yol ile teması sırasında ortaya çıkan ses düzeyi de düştü. Lastik üreticileri özel teknikler, yeni malzeme ve biçimler geliştirerek araç veya yol kaynaklı ses yayılımını engelleme konusunda önemli mesafe katettiler. Yol yüzeyi de güvenliği artıracak, yakıt tüketimini ve gürültüyü azaltacak malzemelerden yapılabiliyor veya kaplanabiliyor.
Türkiye’de durum
Türkiye’de karayolu taşıtlarının yayacağı gürültü seviyesi Avrupa normları çerçevesinde ele alınıyor. Taşıt üretimi ve projelendirilmesine ilişkin olarak Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı yetkili. Konu Araç İmal,Tadil ve Montaj Yönetmeliği (AİTMY) ile düzenleniyor.
Yerleşim yerleri ve diğer alanlarla ilgili düzenlemeler ise 4 Haziran 2010 tarihli ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği” ile 27 Nisan 2011 tarihli ve 27917 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliğinin Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile belirlenmiş durumda. Mevzuat özellikle nüfusun yoğun olduğu yerleşim bölgelerinde ve diğer alanlarda, açık arazide, okul, hastane ve diğer gürültüye hassas alanlar dahil olmak üzere insanların maruz kaldığı çevresel gürültüler ile çevresel titreşime yönelik esas ve usulleri kapsıyor.
Yönetmelikte; ticari araç ve yaydıkları gürültü havaalanları, demiryolları ve karayolları bazında ele alınıyor. Bölge, çalışma ortamı, yapılan iş, yapı yoğunluğu dikkate alınarak günün hangi saatlerinde hangi seviyede gürültünün oluşabileceğinin standartları belirleniyor.
Piek- Keur ölçüm metotları
Gürültü emisyonları ile ilgili olarak Avrupa’da çalışma yapan kurumların başında Hollandalı araştırma şirketi Stichting Piek-Keur geliyor. Gürültü ölçümüne yönelik metodlar geliştiren bu kuruluş, ölçüm yapıp malzeme ve ekipmanları sertifikalandırılıyor da.
Piek-Keur, yayınladığı son raporda, 2010 yılında yazılan TNO ‘yükleme ve boşaltma esnasında ortaya çıkan gürültünün ölçme metotlarının’ güncellenmiş bir versiyonunu sunduğunu ve bu ölçüm metotlarının halen geliştirilmeye devam edildiğini açıkladı.
Yükleme ve boşaltmaya yönelik yeni ekipman ve materyal üretim ve pazarlamasında çalışanların yararlanabileceği 2015 Piek-Keur metotları AB’nin çevresel yönetim resmi kararnamesi ile uygunluk gösteriyor. Araç yükleme ve boşaltma esnasında çeşitli kaynaklarda oluşan gürültünün kesin olarak tanımlanmasını açıklayan bir metin olan bu kararname Çevresel Yönetim için kurallar adı altında 1998 yılında resmiyet kazandı.
2015 Piek-Keur raporundaki ölçüm metodları yük teslimatlarında farklı kaynaklardan ortaya çıkan gürültülerin ölçüm metotlarını içeriyor ve kurumun bu alandaki 12 yıllık deneyimini yansıtan birbiriyle bağlı inovasyonlara sahip.
Ölçme metotlarının obje ve kapsamı: Bu raporda belirtilen ölçüm metotları, gürültü seviyelerini yükleme ve boşaltma esnasında birçok farklı kaynaktan test etmeye yarıyor. Tek bir kaynaktan gürültü tamamen kontrollü şartlarda ve kaynağa 7,5 metre uzaklıkta ölçülerek test yapılıyor. Gürülte doruk noktası emisyonları her bir üründe bir diğeri ile karşılaştırılıyor. Ölçümler gürültü kapasite düzeyini belirlemek için kullanılmıyor.
Ekipman, çevre akustiği, meteorolojik şartlar ve arka plan düzeylerine göre istenen şartlar için ISO standart 362 (3) ve Direktif 92/97/EEC (4) kullanılıyor.
Ölçüm ekipanları: Doruk düzeyleri ölçebilmek için şu ekipmanlar gerekiyor:
– Gürültü düzeyi ölçme metresi (IEC yayını 651:1979), bir A filtresi ile donatılmış. Hızlı ayarlanabilir enterasyon süresi ve “en yüksek ve düşük ” okuma opsiyonu.
– Mikrofon bağlama yeri (noktası).
– Akustik kaynak; IEC yayını 942:1988’e göre ses kalibratörü. Bununla ses düzeyi kalibre ediliyor.
– Mikrofon veya gürültü düzey ölçüm metresi için tripod (üç ayak). Eğer başka türlü belirlenmemişse, yükseklik zemin üzerinden 1,2 metre olmalı.
– Hız ölçer, hız ölçerin kesinliği +/- %3 hassasiyetinde olmak zorunda.
Gürültü düzeyi ölçüm metresi ve akustik kaynak sertifikalı bir kurum tarafından en azından iki yılda bir kalibre edilmiş olmalı.
Ölçüm koşulları: Gürültü ölçümü yağışsız bir havada ve kuru bir yüzey üzerinde yapılmak zorunda. Ayrıca ses ölçümü yapılırken arka plan gürüldü düzeyi 50 desibelden veya ölçümü yapılan ses kaynağından en az 10 desibel daha az ise test yapılır. Bu şartlar yerine getirilemiyorsa, gürültü kaynağına en azından 5 metre yakında test yapılır.
Ses ölçümü yapılacak obje çevresinde ses yankısı yapan veya reflekte eden bir duvar panelin en azından 25 metre mesafede olmalıdır.
Ölçüm yapılan obje ve mikrofon arasında başka objeler veya insanlar olmamalıdır. Ölçümü yapılan obje ve mikrofon arasındaki zemin, düz-yassı ve akustik olarak sert bir yer olmalıdır.
Averaj rüzgar hızı (ölçüm yüksekliğinde) saniyede 5 metreden fazla olmamalıdır.
Ölçümler; İstasyon testi için, ölçümü yapılan objeye mikrofon yere paralel olarak tutturulur. Hareket eden objeler için ise mikrofon aracın hareketi yönünde tutulur. Hareket eden objeler için standart ölçüm mesafesi ise 7,5 metredir.
Yön; Gürültü yayılımı her yönde ve doğrusal olarak kaynağın çevresinde ve üstünde olur. Ölçümü yapılan ses düzeyi, her yönden elde edilen ve maksimum yayılan ses düzeyidir. Bu tip bir ölçüm pratikte çoklu ölçüm yapmayı gerektirir. Gürültünün yayılımının olacağı yönlerin tahmin edilmesi çok kritiktir. Bazı gürültü kaynaklarında, örneğin hareket eden araçların çıkardığı gürültüde, her yönden ölçüm alabilmek çok zordur. Böylesi durumlarda uluslararası kurallara göre aracın sol ve sağından ölçüm yapılması yeterli kabul edilmektedir. Bu ölçümlerde maksimum efekt yalnızca ölçüm yönüne doğru elde edilir. Buna şöyle bir örnek verebiliriz; şehir içi nakliyelerde kullanılan araçların soğutma sistemleri yük gövdesinin ön tarafında yer alır. Burada bir ölçüm yapıldığında yalıtılmış araç nedeniyle ölçüm sonucu ancak bu noktaya paralel olarak yapıldığında alınır.
PEAK Mode: Bir araç üzerinde yer alan komponent ve ekipmanlar, fonksiyonlarının hızına bağlı olarak aracın gürültü düzeyine etki ederler. Frigorifik araçlarda soğutucu motorunun çalışma devri buna bir örnektir. Aracın özelliğinden dolayı bir komponent veya ekipman, iki farklı hızda çalışıyorsa, test düşük hız ayarında yapılır ve buna PEAK modu denir.
PEAK modu olan komponent veya ekipman ölçüm ve test sırasında sürücüden bağımsız olarak çalıştırılmalıdır. Kasalı kamyonlarsa sürücüden bağımsız çalıştırılmazlar.
PEAK modunda komponent veya ekipmanın legal gürültü standartlarına, yükleme ve boşaltmanın yapıldığı yerde 300 metre içerisinde uyması gerekir. PEAK metoduna özel zaman aralıkları ve PEAK noktalarının dışında komponent ve ekipmanlar maksimum gücüne teknik araçlarla yükseltilirler.
Aslında PEAK modu normal çalışma ayarlarıdır ve çalışması garanti altına alınmak zorundadır.
Üstyapı ve ekipman ölçümleri: Araç kapıları, kayar kapılar, kargo kapıları, ambar kapıları ve menteşeli özel kapıların ses ölçümleri yapılırken motor ve diğer tüm gürültü kaynakları çalışmaz, kapatılmıştır. Ölçüm mikrofonu gürültü ölçümü yapılacak araç kapısının 7,5 metre uzağın ve ölçüm yüzeyinin 1,2 metre üstündedir.
Tamamlanması gereken prosüdür şöyledir; Aracın kargo kapısı veya menteşeli kapı bir kol boyunda açılır ve kapatılır. Araç yüklenirken ve boşaltılırken kargo kapısı veya menteşeli yük kapıları eğer sabitleme mekanizmaları varsa açıldıktan sonra sabitlenir. Açılan kapılar yüklemeden sonra aynen tek bir hareketle kapatılır. Yük bölümünün menteşeli kapılarının hepsi açılır ve kapatılır.
Kayar kapılar ise bir kişi tarafından kilidi açılır, kapı çekilip açılır ve tekrar çekilip kapatılır ve kitlenir.Araçların kapılarının açılıp kapatılması kargo kapıları ve menteşeli kapılar için en azından beş kere yapılır. Kapılar kapatıldıktan sonra gürültü düzeylerinin ölçümü beş saniye içerisinde yapılır. Sürgülü bir perde yük bölümünün kapıları tam olarak açılır ve perdelerin fanları maksimum güçte çalıştırılır.
Frigorifik sistemde ölçüm metodu: Entegre motora sahip frigorifik sistemde soğutucu aracın ön taraflarında yer alıyorsa iki yönlü gürültü ölçümü alınır. Her iki ölçüm noktasından mikrofonun uzaklığı 7,5 metre olur. Yükleme bölümünün altında yer alan soğutucu ünitelerin gürültü ölçümleri de 7,5 metre uzaklıktan yapılır. Frigorifik ünitenin kamyonun motoruyla çalıştığı sistemlerde gürültü ölçümü ; kamyon motorundan 7,5 metre uzaktan ve 1,2 metre yüksekliğinde ölçüm yapılır. Soğutucu yükleme bölümünün altında olduğunda, ölçüm aracın yanlarından 7,5 metre uzağından yapılır.
Transpalet ile araç üstündeki gürültü: Transpalet ile aracın arkasında bulunan lift üzerinde ileri ve geri hareket edilir ve bu esnada çıkan gürültüler liftin ön ve arkasından mikrofonlar ile test edilir.
Transpaleti çekme hızı saatte yaklaşık 3 kilometre olmak zorundadır. Kapılar sonuna kadar açık olur. Transpaleti kullanırken hiç bir duvara çarpmamak lazımdır. Yapılan ölçüm en az üç defa yapılar. Bunun dışında ayrıca transpalet lift üzerinde yük bölümüne doğru çekilerek ölçüm yapılır. Transpalet duvar panellerine çarparken çıkan ses de ölçülür.
Yapılan diğer ölçümler: Bir kilogram ağırlığında bir çelik bilye bir tele asılı olarak duvar paneline 10 cm mesafeden bırakılır ve çıkan gürültü ölçülür.
Yükleme bölümündeki yükler gergi kemerleri ile yerlerine sabitlenir. Sonra gergi kemerlerini çözerken oluşan gürültünün ölçümü yapılır. Yüklerin emniyete alınması, yerlerine sabitlenmeleri esnasında çıkan tüm gürültüler ölçülür.
